Ergenliğe geçiş dönemi

Ergenlik dönemine özgü başlıca değişimler kişiliğin gelişmesi, büyümenin tamamlanması ve cinsel olgunluğa erişmeyle birlikte ikincil eşey özelliklerinin ortaya çıkmasıdır.

Ergenliğe geçiş sürecinde cinsel özellikler ortaya çıkar ve tamamlanır. Cinsel organlar büyür ve olgunlaşır, bü­yüme hızlanır ve önemli psikolojik de­ğişimler ortaya çıkar.
Erkekte dölleme, kadında döllenme özelliğinin oluşması cinsel olgunluğa erişildiğini gösterir; bunun Ölçütü er­kekte sperm içeren ersuyu boşalması, kızlarda ise ilk adet kanamasının görülmesidir. Ergenliğin başlangıcı etnik ve toplumsal etkenlere bağlı olarak kişiden kişiye gözle görülür biçimde değişir. Yirminci yüzyılın başından bu yana ergenlik yaşının oldukça gerilediği göz­lenmiştir.
Günümüzde ergenliğin başlangıcı kızlarda 8-13, erkeklerde 10-14 yaş ara­sında değişmektedir.

CİNSEL OLGUNLAŞMA

Cinsel olgunlaşma beynin hipotalamus adı verilen Özel bir bölgesinde ve bey­nin hemen altında yer alan hipofiz adlı bezde başlar. Bugün bile tam olarak bilinmeyen bir mekanizmayla hipofizden salgılanan gonadotropin adlı hormon aşamalı olarak artar. Bu hormon yumur­talıkların ve erbezlerinin olgunlaşması­nı sağlayarak, kadınlarda östrojen ve er­keklerde testosteron üretimini artırır.

Kandaki testosteron (erkeklerde) ve Östrojen (kadınlarda) düzeylerinin art­ması cinsel organların gelişmesini ve iki cinsiyetin kendine özgü eşey özellik­lerinin ortaya çıkmasını sağlar. Hipotalamusu harekete geçiren etken tam ola­rak bilinmemekle birlikte, bu konu iç salgıbezleriyle uğraşın endokrinolojinin ilgi alanına girer. Hipotalamus-hipofiz-eşey bezi sisteminin ergenlik öncesi dönemde de işlevsel etkinlik gösterecek yetkinlikte olduğu ama mer­kez sinir sisteminin bu sistemi ketlediği düşünülmektedir.

EŞEY ÖZELLİKLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI

Eşey bezlerinin (yumurtalıklar ve er­bezleri) gelişmesinin yanı sıra, dış görü­nüşü değiştiren ikincil eşey özellikleri de ortaya çıkar.
Kadında: Ergenliğe bağlı ilk değişildik memelerde görülür. Meme ucu ve çev­resindeki koyu renkli bölge (areola) ge­nişler ve dikleşir, zamanla meme bütü­nüyle biçimlenir. Gelişimin birinci yı­lında koni biçimindeyken, âdet görme dönemi yaklaştıkça yuvarlaklaşır.
Memeler gelişmeye başladıktan he­men sonra cinsel organların dış yüzeyi­nin çevresi ve koltukaltı tüylenir. Kal­çalar genişler ve derinin görünümü de­ğişir, gözenekler genişler, yağ salgısı artar. Yağın kir ve tozla birleşmesi so­nucunda ?siyah noktalar? oluşur. ?Siyah noktalar? kolaylıkla mikrop kaparak bu­rada küçük bir enfeksiyon ya da çıban gelişebilir.

Erkekte: Erkekler ergenlik sürecine kızlardan yaklaşık iki yıl sonra girer.
Erkek çocuk daha öncekinin iki katı hızla boy atmaya başlar. Kamış, erbez­leri, ve erbezi kesesi hızla gelişir. Önce kamışın çevresinde, sonra koltukaltlarında tüylenme başlar, ses tonu değişe­rek kalınlaşır.
Ergenliğin başlamasından iki yıl sonra, erkek çocuğun vücudu hemen tü­müyle yetişkin bedenine dönüşmüştür. Bunu izleyen iki yıl boyunca 5-6 cm uzadıktan sonra büyümesi durur. Kız çocukta olduğu gibi, erkek çocuğun da davranışları ve duygusal tepkilerinde kabalık olabilir. Bunun nedeni ergenin henüz yeni vücudu ve duygularını tam olarak kontrol altına alamamış olması­dır. Sesindeki çatlaklık, onun aynı anda hem çocuk, hem erkek olduğunun ama henüz her ikisi de olamadığının en be­lirgin işaretidir.

KIZLARDA YAŞ FİZİKSEL ÖZELLİKLER

10-11 meme ucu belirginleşir; büyümesi hızlanır
11 cinsel organ çevresinde tüylenme
11-12 iç ve dış cinsel organların gelişmesi
12-13 yumurtlama olmaksızın ilk âdet görme, memelerin daha çok gelişmesi; koltukaltında tüylenme 14-15 döllenme özelliğinin kazanılmasıyla düzenli yumurtlama çevrimi, tüylerin ve memelerin gelişiminin tamamlanması
17 büyüme kıkırdaklarının kaynaması ve büyümenin durması

ERKEKLERDE ERGENLİK TAKVİMİ YAŞ FİZİKSEL ÖZELLİKLER

11-12 erbezleri ve kamışın büyümeye başlaması
12-13 kamışın çevresinde tüylenme, büyümenin hızlanması
13-14 erbezleri ve kamışın hızla büyümesi
14-15 bıyıkların ve koltukaltı tüylerinin belirmesi; büyümenin en hızlı olduğu dönem.
15-16 sesin kalınlaşması; kamış ve erbezlerinin büyümesinin ta­mamlanması; ersuyunda olgun spermlerin bulunması
17-19 sakalın ve tüylerin sıklaşması; kemiklerdeki büyüme kıkır­daklarının kaynaması; büyümenin durması

Cinsel olgunlaşmanın yapısal büyüme üzerindeki sonuçları:

Ergenliğin başlamasıyla yapısal gelişme de hızlanır. Bu gelişme eşey bezlerinden salgılanan hormonların kemikler üzerindeki etki­siyle ortaya çıkar. Hızlı bir büyüme döneminden sonra, gelişme gi­derek yavaşlar ve durur. Birbirini izleyen bu olaylar çocuktaki uzun kemiklerin (uyluk, kaval ve kol kemikleri) özel yapışma bağ­lıdır. Ergenlikten önce uzun kemikler merkezde silindir biçimli kemik gövdesi (diyafîz) ile uçlardaki kemik başından (epifîz) oluşur. Diyafizin iki ucu epifizlere büyüme kıkırdağı (fiz) adı verilen bir bölgeyle bağlanır. Yeni oluşan kemik dokusu kemiğin ucundaki kıkırdak bölgesinde depolandıkça kemik uzar. Ergenlikten önce büyümeyi hipofizden salgılanan büyüme hormonu düzenler. Er­genlik döneminde erbezi ve yumurtalıkların olgunlaşması ve eşey hormonlarının kana karışmasıyla kemiklerin büyümesi hızlanır, yapısal büyüme fark edilir biçimde artar.

Ne vâr ki kemik, büyüme kıkırdağından daha hızlı büyüdüğünden büyüme kıkırdağı da kemikleşerek kapanır. Bu noktada kemik kesin yapısına kavuşur. Diyafiz ve epifız birbi­rine kaynar, büyüme durur.
Eşey hormonlarının fazla salgılanması durumunda, erken gelişme ve kıkırdağın erken kaynaması sonucunda büyüme tamamlanamaz. Erbezi ya da yumurtalıkların yetersizliğinde ise, büyüme kı­kırdakları geç kapandığından yavaş ve uzun süren bir büyüme sü­reci söz konusudur; kollar ve bacaklar gövdeye oranla daha uzun­dur.