A Vitamini

Yağda eriyen vitaminlerden biridir. Retinoidler adı verilen yaklaşık 2500 kimyasal bileşik ile, provitamin A karotenoidleri adı verilen kimyasal moleküller vitamin A ailesini oluşturur. All-trans retinol (Vitamin A1) retinoidler sınıfındaki bileşiklerin en önemlisidir. Karotenoidler arasında vitamin A ya çevrilme oranı en yüksek olan molekül Beta karotendir. A vitamini hayvansal ürünlerde, örneğin balık karaciğer yağı, karaciğer, süt yağı ve yumurta sarısında bulunur. Renksiz denecek kadar açık sarı renkte bir vitamindir. Hayvansal yağlar, vitamin A yanında değişik derecelerde karotenler de içerirler. Karotenler bitkilerde bulunur ve fotosentezde katalizör rol oynarlar. Bu nedenle koyu yeşil yapraklı bitkilerde daha çok bulunur. Havuç dışında kalan diğer kök ve yumru sebzeler çok az karoten içerirler. Domatesin ana karotenoidi olan laykopen A vitaminine dönüşmez. Bazı palmiye yağları da karotenlerin zengin kaynaklarındandır. Meyveler arasında kayısı iyi bir Beta karoten kaynağıdır. Vitamin A ve karotenler yağda kızartma dışındaki pişirme yöntemlerine daha dayanıklıdırlar. Açıkta, güneşte uzun süre kurutma meyvelerde kayıba neden olur. A vitamini gereksinimi belirtilirken retinol eşdeği ( RE= Retinol Eşdeğeri ) biriminin kullanılması uygundur. Vitamin A, ortamda yeterli yağ varken % 80 oranında emilir. Karotenlerin emilimi bunun yaklaşık yarısı kadardır.

1) Epitel dokuyu kurumaya sertleşmeye ve dejenerasyona karşı koruyan müköz salgının sentezine yardım eder. Epitel doku,vücudumuzu kaplayan derinin üst tabakasında, burun, ağız, solunum ve sindirim sistemi iç yüzeylerinde bulunur. Epitel doku sağlıklı olduğunda vücuda bakteri girişini engelleyici bir rol oynar.

2) Gözün karanlıkta görmesini sağlar. Rodopsin , parlak ışıkta parçalanır, yeniden yapımı vitamin A aracılığı ile olur.

3) Ameloblast oluşumunu sağlar. Ameloblastların sağlıklı diş mineleri yaratabilmeleri ancak yeterli vitamin A varlığında mümkündür.

4) Kemik büyümesi, üreme fonksiyonu ve genel büyüme sürecinin gerçekleşmesinde etkindir. Vitamin A yetersizliği protein sentezini olumsuz yönde etkiler, bu durumda tiroksin yapım hızı azalır. Embriyo gelişmesinde güçlü bir morfojen (doku farklılaşmasında ve gelişiminde etkili öge) olarak çalışır.

5) İmmün cevabın oluşmasında, hematopoezde, iştah ve işitme de etkindir. Karaciğer vücuda bir kaç ay yetecek kadar vitamin A depolayabilir. Fazla A vitamini almak toksik etki gösterir. Toksikasyon belirtileri anoreksi, yorgunluk, ağırlık kaybı, duyarlılık, deride kaşıntı-kuruma, eklem ağrıları, karaciğer ve dalak büyümesi, saç dökülmesi ve baş ağrısıdır. Gebelikte özellikle ilk trimesterde yüksek doz A vitamini alımı dölün gelişimini olumsuz etkiler, düşük ve doğum defektleri meydana gelebilir. Fazla karoten alınması genelde sakıncalı değildir fakat deriyi sarıya boyar A vitamini yetersizliğinde ise büyüme geriliği, gece körlüğü, gözlerde itihaplanma, müköz membranlarda kuruma, buna bağlı olarak bakterilere direncin azalması, kseroftalmi, keratomalasi ve dişlerde malformasyonlar oluşur. Akut toksisite durumunda intrakraniyal (kafa içi) basınç artar, bulantı, kusma, baş ağrısı oluşur. Kronik toksisite, aylarca günlük gereksinimin 10 katı kadar veya daha fazla alınması durumunda ortaya çıkar. Günlük gereksinimi yetişkin kıdanlırda 800 mcg RE ve yetişkin erkeklerde 1000 mcg RE olarak belirlenmiştir