Hikayenin Biçimleri

Genel adı ?öykü?. Yazınsal bir türe verilen bir ad. Bağımsız bir tür. Roman gibi, şiir gibi. Sadece orada kalmıyor. Ayrıca, ?bir romanın öyküsü?, ?bir filmin öyküsü?, gibi deyimler de kullanıyoruz. Burada söz konusu olan bir romanı, bir filmi kısaca anlatmak, onun özünü vermek… Öyleyse ?öykü? sözcüğü bir özetleme ve yoğunlaştırma anlamı da taşıyor kendinde.

Buradan yola çıkarak kimi araştırmacılar ve eleştirmenler ?öykü?nün alt bölümlerini tanımlıyor: ?Kısa Öykü?, ?Kısa-Kısa Öykü?, ?Minik Öykü?, ?Mini Öykü?, ?Küçük Öykü? gibi… Böylesi ayrımlara katılmasam da ister istemez ?öykü?nün özündeki nitelikler nedeniyle böyle sınıflandırmalar yapılıyor. İngilizcede öykü sözcüğünün karşılığı ?story?nin yanında ?short story? de var. ?Short-short story?yi yani ?kısa-kısa öykü?yü ise Amerikalılar çıkardı sanırım. Almancada ?Kurzgeschichte?, öykü ya da kısa öykü anlamına geliyor. Bunun yanında ?Erzahlung? sözcüğü de var. Eskiden ?novelle? de kullanılırdı. Ayrıca ?Kleine Geschichte? de kullanılıyor ki, ?küçük öykü? diye çevrilebilir. Fransızca ?nouvelle, nouvelette? gibi sözcükler görüyoruz. Bunun dışında bir de ?récit? var ki bunu daha çok ?anlatı? deyimi ile karşılıyoruz.

?Öykü?nün kısalığına ve uzunluğuna bakılarak başka başka adlar kullanılmasına karşıyım. Bu bir yazın işi. Öykü mezura ile ölçülemez. Aslına bakarsanız yazılan her şeyin adı ?öykü? olabilir, yeter ki öykü olarak düşünülmüş tasarlanmış olsun. Öyküyü dar kalıplara ve tanımlara sokmaya karşıyım.

Geçenlerde üyesi olduğum bir seçici kurul toplantısında, beğendiğim bir yazarın yapıtları, biraz uzun olması nedeniyle değerlendirme dışı bırakıldı. Ben bu yazarın öyküleri üzerinde ısrar edince, öbür üyeler yarışma koşulları arasında on sayfayı geçmemek kuralı bulunduğunu anımsattılar. Benim önerdiğim yazarın öyküleri ise 14-16 sayfa arasında değişiyordu. Konulmuş bu kuralın yanlış olduğunu, öyküde böylesine uzunluk-kısalık ölçütü koymanın anlamsızlığı üzerinde durdum, ama dinletemedim. Biçimsel nedenlerle bu yazarın yapıtları bir yana bırakıldı.

Şimdi kalıp iki sayfalık öykülere ?kısa-kısa öyküler?, iki sayfa ile dört sayfa arasındaki öykülere ?kısa öyküler?, dört sayfa ile on sayfa arasındaki öykülere de ?öykü? dersek, bu söylediklerimiz bir mantığa sığar mı?

Mutlaka bir tanım yapacaksak ?öykü?nün tanımı üzerinde durmalıyız. Yapacağımız bu tanımın bile tam olamayacağını biliyorum. Öykü ile roman arasında yapılacak bir ayırım yararlı olabilir. Bu noktada çekine çekine ?öykü? bir devinimi ?bir davranışı anlatırken?, ?roman?ın daha çok tipleri ele aldığını söyleyebilirim. Birinde ?hareket? önemliyken, öbürü ?karakterler? sergiler. Bu söylediğim bile yeterli olmayabilir.

Bizim kuşağın yazmaya başladığı yıllarda ?öykü? sözcüğünü kullanmıyorduk ve Arapça kökenli ?hikaye? sözcüğü yaygındı. Sonra Türkçeye özen göstererek ?öykü?ye geldik. Bugün bile ?öykü?nün daha çok ?masal? anlamına geldiğini öne sürerek ?hikaye?yi yeğleyenler var. Bugün artık ?öykü? sözcüğünün yerine oturduğunu sanıyorum. ?Öykü? sözcüğünün yanında ?anlatı? sözcüğü de yaygınlaşıyor.

İlle de ?kısa-kısa öykü? deyimine uygun örnekler arayacaksak, bizim yazınımızda ?fıkra?yı anımsayabiliriz. Örneğin Nasrettin Hoca fıkraları bu anlamda ele alınabilir. Bir de eskiden gazetelerde çalışan fıkra yazarlarının ürünlerini düşünebiliriz. Bunların en ünlülerinden Doğan Nadi ile Şinasi Nahit Beker?i sayabiliriz. Biri kalkıp onların yazdıkları günlük konulardı, ?edebiyat? değildi derse bu kez Ferit Edgün?ün ?Binbir Hece? kitabında yer alan ?Minimal Öyküler?i örnek gösterebiliriz.

?Kısa-kısa öykü? diye adlandırılabilecek ürünler veren yabancı yazarlar söz konusu olunca aklıma hemen Polonyalı Slavomir Mrozek geliyor. Bunun yanında İsviçreli Robert Wolser?in kimi öyküleri örnek gösterilebilir. Franz Kafka?nın fragman?larını da böyle ele alabiliriz.

Ama sanıyorum, saydığım bu yazarlar ?kısa-kısa öykü? tanımına biçimsel olarak uysun diye değil içlerinden öyle geldiği için yazmışlardır bu kısa yapıtlarını. Hepsinin daha uzun ?öyküleri? bulunduğunu biliyoruz.